Diagramy UML i BPMN w modelowaniu procesów biznesowych.

Idź do:

1. Określ cel projektu, korzystając z diagramów
2. Diagramy UML i BPMN – uniwersalny język?
3. Łatwiejsze podejmowanie decyzji z pomocą diagramów UML i BPMN
4. Analiza biznesowa z wykorzystaniem diagramów UML i BPMN
5. System bez analizy jest jak dom bez projektu
6. Język UML – ważne pojęcia
7. Diagramy w UML
8. Diagramy BPMN
9. Projekty UML i BPMN – podsumowanie

Określ cel projektu, korzystając z diagramów

Tworząc analizę dla projektu, niezbędne jest opisanie w jednym miejscu, w sposób jasny, czytelny i jednoznaczny, co jest celem projektu. Teoretycznie nic prostszego – przecież na cyklu warsztatów biznesowych został ustalony zakres projektu oraz spis pożądanych funkcjonalności, jakie powinien posiadać rozwijany system. Mamy notatki ze spotkań, dokumentację fotograficzną z opisów flipchartów… Wydaje się, że wystarczy wszystko złączyć i skleić w jedno i przesłać dokument do akceptacji klienta. Ale nagle podczas czytania dokumentu okazuje się, że każdy ze spotkania wyniósł coś innego, inaczej zrozumiał. Z pomocą przychodzą diagramy UML i BPMN.

Diagramy UML i BPMN – uniwersalny język?

Dzieje się tak dlatego, że każdy idzie na spotkanie z konkretnym celem i skupia się na tym, żeby został on osiągnięty. Napięty harmonogram projektu najczęściej nie pozwala na wywrócenie założeń do góry nogami, a zespół programistów czeka w przedbiegach gotowy do programowania i trzeba podejmować kierunkowe decyzje. Jak uniknąć takich sytuacji w projekcie? Czy jest jakiś uniwersalny język, który pozwoli każdemu zrocumieć, jak ma funkcjonować projektowany system, jakie elementy powinien zawierać? Do modelowania procesów z powodzeniem wykorzystywane diagramy, a metodyki UML i BPMN są obecnie stosowane nie tylko przez analityków biznesowych.

Przeczytaj także:

Łatwiejsze podejmowanie decyzji z pomocą diagramów UML i BPMN

Często zdarza się tak, że przy podejmowaniu decyzji, nie tylko w projektach IT, trzeba wziąć pod uwagę mnóstwo czynników. Mnożą się pytania: „Pójść w tę czy w drugą stronę?” albo: „Co się stanie, jeśli…? Dodatkowo, im większa presja czasu, tym większe ryzyko przegapienia kluczowych informacji. W takich sytuacjach pomocne są metody oparte na drzewach decyzyjnych, wykorzystywane z powodzeniem także przez przedstawicieli biznesu. Jeśli chodzi o procesy biznesowe, diagramy UML i BPMN pozwalają określić, jak ma przebiegać proces i jakie może mieć skutki w określonych przypadkach. Przy użyciu wspomnianych diagramów można stworzyć kilka wersji procesu i pokazywać na nich różne możliwości jego przebiegu.

Analiza biznesowa z wykorzystaniem diagramów UML i BPMN

Choć diagramy UML i BPMN znajdują coraz szersze użycie także przez użytkowników biznesowych, są sytuacje, w których warto wspomóc się wiedzą specjalistów w zakresie modelowania procesów. Analitycy na co dzień korzystają z diagramów UML i BPMN, mają więc paktyczną wiedzę, a pomoc analityka biznesowego jest nieoceniona na każdym etapie trwania projektu. Główne korzyści to:

określenie, czy efekt po wdrożeniu, proponowany proces, spełnia potrzebę biznesową
stosowanie optymalnych rozwiązań,
uniknięcie długu technologicznego,
lepsze ustalenie priorytetów.

System bez analizy jest jak dom bez projektu

Tworząc czy rozwijając system, warto skorzystać z pomocy analityka biznesowego posiadającego wiedzę i doświadczenie w zakresie modelowania procesów. Często tłumaczę to w ten sposób: nie zaczynamy budowy domu bez projektu. Podobnie jest, gdy ktoś próbuje tworzyć system informatyczny bez przemyślenia, do czego powinien on służyć. To jest chyba esencja pracy analityka biznesowego, a analiza biznesowa to ważny element projektów rozwoju oprogramowania.

Przeczytaj także: Siedem grzechów głównych w analizie biznesowej

Język UML – ważne pojęcia

Zanim przejdziemy do opisu możliwości diagramów UML, przytoczę kilka ważnych pojęć dotyczących języka UML.

UML to ujednolicony język modelowania, określany również jako język półformalny. Metodyka UML jest stosowana w modelowaniu różnego rodzaju systemów.

Diagram klas (UML class diagram)

Diagram klas w języku UML ilustruje strukturę systemu, pokazuje typy obiektów oraz związki (dependency) między nimi. Klasę reprezentuje prostokąt.

Diagram sekwencji (UML sequence diagram)

Diagram sekwencji w UML służy do zobrazowania interakcji pomiędzy obiektami oraz komunikatów pomiędzy nimi.

Diagram komponentów UML component diagram)

Diagram ten w UML służy do pokazania, w jaki sposób zorganizowane są komponenty systemu i jakie są zależności pomiędzy poszczególnymi komponentami.

Diagram wdrożeniowy (UML deployment diagram)

W UML diagram wdrożenia pozwala przedstawić powiązania pomiędzy sprzętem a oprogramowaniem. Sprzęty (hardware) są przedstawione jako węzły, a jednostki oprogramowania reprezentują artefakty. Te diagramy UML są stosowane w przypadku wdrożeń skomplikowanych systemów.

Diagramy w UML

Podejścia do prowadzenia analizy są różne w zależności od organizacji. Istnieje jednak zbiór dobrych praktyk, które sprawdzą się w każdej firmie. Nie spotkałam się przypadkiem, w którym standardem byłoby wykorzystywanie wszystkich diagramów. Dobrą praktyką przy realizacji projektów jest wprowadzenie konwencji i ustalenie standardów dokumentacji. Ścieżka najbardziej pożądana to przejście od wymagań użytkowników do zakresu realizacji w poszczególnym systemie (lub kilku systemach, modułach systemu), czyli np. w przypadku systemów wewnętrznych danej firmy można posłużyć się ścieżką: UML

wymagania biznesowe >> wymagania systemowe >> przypadki użycia z rozpisaniem scenariuszy

Przypadki użycia sprawdzają się świetnie do określenia zakresu projektu. Pozwalają też nakreślić funkcjonalności (i podzielić odpowiedzialności) między poszczególnymi departamentami czy zespołami. Na diagramie UML poniżej widać, co wchodzi w zakres systemu: „Przekazanie danych w formacie .xml” oraz utworzenie zestawienia opłat). Jest też informacja, który departament wykorzystuje daną funkcję oraz co jest poza systemem i jaki jest podział odpowiedzialności. W przypadku dużych systemów możemy tu zaznaczyć departamenty biznesowe, które zgłaszały wymagania funkcjonalnie (czyli są naszymi interesariuszami). Finalnie po napisaniu oprogramowania do funkcjonalności użytkownicy tego departamentu będą akceptować i odbierać zadanie.

Diagramy BPMN

W przypadku projektów IT, wiele zależy od tego, dla kogo projektowany jest system. Dla systemów, gdzie klientem końcowym jest klient zewnętrzny, możemy odnieść się do zaprojektowanych ekranów:

W takim przypadku rolą analityka jest skupienie się na tym, by właściwie (spójnie, jednoznacznie i czytelnie) przełożyć to, co zostało spisane w wymaganiach biznesowych i ekranach, na akcje wykonane w systemie. Moim ulubionym narzędziem na tym etapie projektu jest Business Process Modeling Notation (BPMN). Rozrysowuję dzięki niemu proces i opisuję:

warunki wejścia do procesu,
zakres danych wyświetlonych na poszczególnych ekranach,
wszystkie rozgałęzienia procesu.

Interpretacja diagramów BPMN – symbole

Taki diagram pomaga zobrazować całość przebiegu procesu. Wykorzystuję go przy warsztatach z przedstawicielami biznesu dla potwierdzenia wymagań. Zrozumienie przebiegu procesu na podstawie diagramu nie wymaga znajomości metodyki i jest w dużej mierze intuicyjne. Zgodnie z metodyką:

prostokąty – to akcje wykonywane w systemie lub na żądanie użytkownika,
romby – to rozgałęzienia procesu na osobne przepływy,
koła to zdarzenia mające wpływ na proces (np. różnego rodzaju błędy).

Widzimy, że na prostokątach coś się dzieje. Romby rozdzielają dwie strzałki, a kółkami zaczynam i kończę modelowanie procesu. Dzięki takiemu diagramowi widać nie tylko pozytywną ścieżkę procesu, ale także momenty, w których może wystąpić błąd (np. przy komunikacji między systemami).

Przykładowy proces poniżej:

modelowanie procesów BPMN — *Proces zakupu przez internet – (BPMN proces)*

Diagram BPMN cechują intuicyjna czytelność i brak szczegółów – jest to zarówno zaletą, jak i wadą tego diagramu, ponieważ nie wnosi żadnych konkretnych informacji.

Mając ustalony biznesowo proces, spotykamy się w gronie analityków lub developerów, by ustalić szczegóły. Najczęściej w projektach system nie jest budowany od początku, tylko dodajemy nowe funkcjonalności, które powinny być dopasowane do istniejącej już logiki systemu. Dla rozpisania szczegółów pomocny jest diagram sekwencji. Opisujemy na nim w szczegółach, jakie systemy biorą udział w procesie, oraz podajemy nazwy API, a także sposób ich wywołania. To jest już diagram docelowy projektu, który może być wykorzystywany jako dokumentacja techniczna systemu.

Model BPMN - przykładowy proces — *Model BPMN – przykładowy proces*

Projekty UML i BPMN – podsumowanie

Rok 2020 zwiększył zapotrzebowanie na projekty transformacji cyfrowej, a analiza biznesowa to dziś ważny element projektów IT. Praca analityka biznesowego to ciągłe budowanie porozumienia między zespołami projektowymi, szukanie wspólnego języka dla osób pracujących nad rozwojem oprogramowania i biznesem. Warto wykorzystać w tym celu sprawdzone narzędzia, a takimi są bez wątpienia opisane przeze mnie diagramy UML i BPMN. Korzystam z diagramów w codziennej pracy i pozwalają mi one znaleźć niezbędny w IT wspólny język dla zespołów projektowych i biznesu. Dzięki wykorzystaniu diagramów UML i BPMN zarówno analitycy biznesowi, jak i developerzy oraz klienci nie mają wątpliwości, co jest celem realizowanego projektu.

Rozwijasz system informatyczny? Pracujesz nad projektem rozwoju oprogramowania i ciekawi cię temat diagramów oraz modele BPMN? Chcesz zgłębić modelowanie procesów biznesowych BPMN? Zachęcam do lektury artykułu, w którym piszę więcej o ich wykorzystaniu: Powrót do pisma obrazkowego – zastosowanie BPMN w praktyce.