Przejdź do:
- 1. Czym jest dostępność?
- 2. Zapewnienie dostępności cyfrowej
- 3. Standard WCAG
- 4. Deklaracja dostępności
- 5. Dostępność cyfrowa w polskich przepisach
- 6. Audyt dostępności cyfrowej stron internetowych
- 7. Dane o dostępności cyfrowej w Polsce
- 8. Testowanie dostępności cyfrowej
- 9. Korzyści z testowania dostępności
Czym jest dostępność?
Zacznijmy od podstaw, czyli od definicji dostępności cyfrowej. Dostępność to pojęcie stosowane do opisania stopnia, w jakim dany system może być używany przez możliwie jak największą grupę ludzi. Dostępność to możliwość. A możliwość ta realnie wpływa na zminimalizowanie wykluczenia osób z niepełnosprawnością czy osób starszych.
Zapewnienie dostępności cyfrowej
Wiele elementów typowych dla wytycznych w zakresie dostępności cyfrowej jest wykorzystywanych nie tylko przez osoby z niepełnosprawnościami. Przykładowo, napisy w filmach przydają się zarówno osobom niesłyszącym, jak i słyszącym, które z jakiegoś powodu w danym momencie nie mogą włączyć dźwięku lub przebywają w głośnym pomieszczeniu. Podobnie w przypadku dostępności cyfrowej. Ze strony internetowej zaprojektowanej zgodnie z dobrymi praktykami skorzystają zarówno osoby niewidome i niedowidzące, korzystając z czytników ekranu, jak i osoby zmagające się z tak częstym dziś zmęczeniem wzroku.
Jak w takim razie sprawić, aby strony internetowe były dostępne dla jak najszerszego grona odbiorców?
Z pomocą przychodzą najróżniejsze standardy tworzenia stron i aplikacji, stosowane przez producentów i twórców oprogramowania. Jednym z takich dokumentów jest WCAG (Web Content Accessibility Guidelines).
Dostępność cyfrowa strony internetowej – standard WCAG
Wytyczne WCAG to dokument określający, jak zwiększyć dostępność treści w sieci dla osób z niepełnosprawnościami i nie tylko. Dotyczy to najróżniejszych sytuacji: osób niedowidzących, osób niewidomych, niepełnosprawności ze względu na słuch czy mowę, jak również ograniczeń mobilnych, poznawczych czy neurologicznych. Nie jest możliwe, aby wytyczne w sposób jednoznaczny odpowiadały na potrzeby wszystkich użytkowników. Natomiast dzięki nim treści stają się bardziej użyteczne i dostępne dla większej części społeczeństwa.
WCAG 2.1
Pierwsza wersja dokumentu powstała już w 1994 roku. Aktualnie obowiązującą wersją jest WCAG 2.1. z 2018 r.
Standard składa się z czterech głównych zasad. Są to:
- postrzegalność
- funkcjonalność
- zrozumiałość
- solidność
W obrębie każdej zasady podane są określone, bardziej szczegółowe wytyczne. Definiują one podstawowe cele, do których powinni dążyć twórcy stron. Oprócz tego każda wytyczna zawiera mierzalne kryteria sukcesu, które w jednoznaczny sposób pozwalają ocenić, czy założenia zostały spełnione. Zdefiniowane są przez trzy poziomy zgodności:
- A – najniższy
- AA – średni
- AAA – najwyższy
Dodatkowo do każdej wytycznej zebrano szereg technik, które pomagają twórcom sprawnie je realizować.
Główne zasady WCAG
Postrzegalność
Pierwszą zasadą jest postrzegalność. Dotyczy czytelności treści, tak aby interfejs był dostrzegalny dla określonych zmysłów. Przeprowadzając testy dostępności danej strony, musimy zwrócić uwagę na jej czytelność i logiczną strukturę treści, gdzie wyróżnienia nie opierają się tylko na kolorze. Nagłówki powinny mieć określoną wielkość, jednoznacznie sugerującą tytuł, podtytuł i treść. Strona główna i podstrony powinny być oparte na tej samej logice. Warto sprawdzić, czy mamy, jako użytkownicy, wpływ na wygląd strony (rozmiar czcionki, dostosowanie kontrastu itp.). Ważne, aby opcja ta była łatwo dostępna.
Aby oznaczyć dostępność stron internetowych dla osób niepełnosprawnych, twórcy korzystają często z ikony jednoznacznie kojarzącej się z niepełnosprawnością. Czasem na stronach są litery AAA, czasem ciemny kwadrat sugerujący zmianę kontrastu. Treści multimedialne, audio i video, powinny mieć transkrypcje, a treści nietekstowe, grafiki i zdjęcia, alternatywny opis tekstowy.
Funkcjonalność
Kolejną zasadą jest funkcjonalność. Mówi ona o tym, że niezależnie od sposobu, w jaki użytkownik nawiguje po stronie / aplikacji (czy to z pomocą myszki, czy innych narzędzi) – powinien mieć możliwość obsłużenia wszystkiego z pomocą klawiatury. Elementy wybrane powinny mieć dobrą widoczność (fokus). Ważne są też brak migających treści i możliwość łatwego wyłączenia ruchomych elementów przez użytkownika (pewnie każdy z nas natknął się kiedyś na migający element w okienku, którego wyłączenie wydawało się niewykonalne). Przeglądając niektóre portale, nawet informacyjne, mam spore wątpliwości, czy zostały wykonane testy związane z dostępnością cyfrową.
Bardzo ważnym elementem decydującym o funkcjonalności jest czas potrzebny do przeczytania i skorzystania z treści. Chodzi o możliwość dostosowania limitu czasu (gdy np. ciasteczka na stronie są ustawione tak, że po kilku minutach następuje wylogowanie użytkownika).
Kryteria określają, że limit można zwiększyć przynajmniej 10 razy, a przed upłynięciem określonego czasu dostaje się informację o możliwości wydłużenia limitu za pomocą prostej czynności. Funkcjonalność to też wszelkie gesty dotykowe, jak i rozmiar celu dotykowego.
Zrozumiałość
Trzecią zasadą jest zrozumiałość. Wymaga od autorów treści, by użytkownik rozumiał treść i działanie strony. Częściowo łączy się z poprzednią zasadą, bo poprawne funkcjonowanie strony czy aplikacji ułatwia jej zrozumienie. Jest to szczególnie ważna zasada w takich miejscach w sieci jak strony rządowe, główne portale informacyjne czy strony internetowe banków. To istotne zwłaszcza w kontekście osób korzystających z różnych aplikacji wspomagających – prosty, naturalny język treści może być bez problemu odczytany przez program (warto zapoznać się ze stroną Pracowni Prostej Polszczyzny Prosto Po Polsku Uniwersytetu Wrocławskiego, na której jest wiele ciekawych informacji o tym, jak pisać przystępnie i zrozumiale, bez zbędnej formalizacji i komplikowania, a przede wszystkim – jak pisać „do ludzi”).
Pomoc przy wprowadzaniu danych jest kolejnym ważnym elementem zasady zrozumiałości. Przykładowo, automatyczne wykrywanie błędów podczas wprowadzania danych we wszelkiego rodzaju formularzach oraz opis błędu zmniejsza ryzyko wprowadzenia złych danych. Etykiety przy polu formularza powinny być widoczne i zrozumiałe, a wprowadzanie danych – odwracalne.
Solidność
Ostatnią zasadą jest solidność. W polskim prawie zasada ta nazwana jest kompatybilnością. Dotyczy ona ujednolicenia strony czy aplikacji tak, by były one dostępne w wielu różnych systemach i przeglądarkach użytkowników. Niezależnie od tego, jakiej przeglądarki internetowej używa dana osoba, treści powinny być na nich jednakowo dostępne.
Deklaracja dostępności
Co warto wiedzieć o deklaracji dostępności? Jest to dokument potwierdzający spełnienie wszystkich wymagań danej normy, wytycznych czy specyfikacji. To właśnie za pomocą poziomów dostępności określa się zgodność aplikacji z przyjętymi standardami. Ocenie podlegają całe strony internetowe, jak i procesy, jakie na nich zachodzą.
Taka deklaracja powinna zawierać podstawowe informacje na temat strony:
- datę publikacji strony WWW
- datę ostatniej dużej aktualizacji
- datę sporządzenia deklaracji
- informację, na jakiej podstawie została napisana (np. czy była to samoocena)
Najważniejszym elementem takiego dokumentu jest wykaz niedostępnych treści w oparciu o zasady standardu WCAG i odpowiedni komentarz z uzasadnieniem, dlaczego dana funkcja jest niedostępna. Deklaracja dostępności, poza podmiotami publicznymi, nie jest wymagana w ustawie. Twórcy stron mogą dostosować swoje treści do standardów nawet bez deklaracji. Natomiast jej obecność pozwala w łatwy sposób skontrolować, czy strona jest zgodna z ustawą, i w jasny sposób określić ważne kroki przy kolejnej aktualizacji.
Dostępność cyfrowa w polskich przepisach
Ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych w Polsce jest czymś stosunkowo nowym. Ustawa została napisana dopiero w 2019 r. Wymóg związany z dostępnością cyfrową obowiązuje od 23 września 2020 r. w przypadku stron, natomiast aplikacji mobilnych – od 23 czerwca 2021 r. Co to oznacza w praktyce? Strona i aplikacja mobilna jest dostępna cyfrowo, jeśli spełnia określone wymagania, zebrane w tabeli będącej załącznikiem do ustawy. Sama tabela natomiast jest równoważna standardowi WCAG na poziomie AA.
Kogo obowiązuje deklaracja dostępności cyfrowej?
Wymagania zawarte w przepisach muszą spełniać podmioty publiczne, są to między innymi:
- jednostki sektora finansów publicznych
- państwowe jednostki organizacyjne
- organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony i promocji zdrowia, seniorów czy osób z niepełnosprawnościami
Szczegóły w zakresie dostępności stron i aplikacji mobilnych podmiotów dostępne są na stronie rządowej. Każdy użytkownik może zgłosić skargę dotyczącą braku dostępności strony internetowej podmiotu publicznego. Za łamanie zasady dostępności cyfrowej grożą kary nawet do 10 tys. zł.
Audyt dostępności cyfrowej stron internetowych
W Polsce, odkąd wprowadzono ustawę w zakresie dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych, regularnie wykonuje się audyt wybranych stron. Monitoring ten jest wykonywany we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Audyt rządowy może być przeprowadzony na dwa sposoby.
Audyt uproszczony
Pierwszym rodzajem jest audyt uproszczony. Badania są robione automatycznie i służą ogólnej ocenie statystycznej. Badana jest duża liczba stron, a testowane są tylko wybrane wymagania dostępności.
Audyt szczegółowy
Audyt szczegółowy jest wykonywany przez ekspertów wraz z użytkownikami z określonymi niepełnosprawnościami. Do badań wybierane są strony i aplikacje, które znajdują się w wykazie stron internetowych podmiotów publicznych na stronie rządowej.
Dane o dostępności cyfrowej w Polsce
Z raportu o dostępności cyfrowej stron internetowych podmiotów publicznych z pierwszej połowy 2020 r., czyli wykonanego przed wejściem ustawy w życie, wynika, że tylko 22,2% badanych stron posiadało poprawną deklarację dostępności. Wzięto pod uwagę 835 stron, z czego 52 przetestowano w sposób szczegółowy, na pozostałych do testowania dostępności wykorzystano testy automatyczne. Oprócz instytucji rządowych wykonywaniem audytów dostępności cyfrowej stron internetowych zajmują się także wszelkiego rodzaju fundacje oraz firmy prywatne. Wykonywanie takich badań na stronie internetowej czy w aplikacji pozwala wyciągnąć wnioski i zaplanować działania naprawcze mające na celu zwiększenie dostępu.
Testowanie dostępności cyfrowej
Zespół tworzący nowy produkt cyfrowy składa się z developerów, jak i testerów. I to właśnie zadaniem testerów jest sprawdzić aplikację nie tylko funkcjonalnie i zgodnie z dokumentacją, ale również zgodnie z ustawą o dostępności. Nawet jeśli firma nie jest podmiotem publicznym, warto zadać sobie trud, by finalny produkt był dostępny dla jak największej liczby użytkowników.
Dostępność okiem testera
Wielu testerów oprogramowania zadaje sobie pytanie: „Co ja, jako tester, mogę zrobić, by realnie zwiększyć poziom dostępności?”.
Oto kilka dobrych praktyk:
- Na pewno warto zacząć od postaw – zapoznać się z celem i ogólnym pojęciem dostępności cyfrowej
- Kolejnym ważnym elementem jest zrozumienie głównych zasad WCAG i zapoznanie się z wytycznymi
- Testując stronę, można skorzystać z gotowych list pytań. Są one skonstruowane w taki sposób, że analizują jeden problem na raz. Na ich podstawie możemy też stworzyć własną checklistę, którą będziemy wykorzystywać w testach
- Nie zawsze mamy możliwość przeprowadzić badanie z użytkownikami z niepełnosprawnościami. Dobrym sposobem, aby sprawdzić dostępność cyfrową, jest wczucie się na chwilę w rolę osoby na przykład niesłyszącej i sprawdzenie na własnej skórze, jak korzysta się z danej strony
- Można też zrezygnować całkowicie z nawigacji myszką i poruszać się po stronie tylko z pomocą klawiatury
Powyższe dwa przypadki możemy przetestować bez dodatkowych narzędzi. Natomiast aby przetestować dostępność strony dla osoby niewidomej, będziemy musieli skorzystać z dodatkowych aplikacji, czytających na żywo treści zawarte na stronie (jak np. Envision AI, EverNote czy LookOut).
Korzyści z testowania dostępności
Jest wiele powodów, dla których warto skupić się na testowaniu dostępności. Poczynając od najbardziej oczywistego, czyli samej dostępności, która jest naszym celem:
1. Dostępność – stworzenie produktu dostępnego dla wszystkich, bez wykluczenia cyfrowego, bez barier w dostępie do informacji czy aplikacji
2. Użyteczność – dobrze zaprojektowane strony będą użyteczne i chętniej odwiedzane przez użytkowników. Należy pamiętać, że w takim samym stopniu tyczy się to osób na stałe potrzebujących wspomagania, jak i osób, które czasowo potrzebują dodatkowej pomocy. Na myśl przychodzą mi zarówno osoby starsze, którym łatwiej będzie czytać tekst napisany większą czcionką, jak i matki małych dzieci, które chcą dowiedzieć się czegoś z materiału video, a nie mogą włączyć dźwięku, by nie obudzić niemowlaka
3. Komfort – sama po laserowej korekcji wzroku doceniłam możliwość regulacji jasności ekranu i dostosowania kontrastu, tak by oczy mniej się męczyły
4. Zgodność z prawem – ważnym powodem dla testowania dostępności są regulacje prawne, coraz bardziej restrykcyjnie przestrzegane w wielu krajach. Dotyczy to zwłaszcza stron finansowanych z budżetu sektora publicznego. Spełniając normy prawne, twórcy stron mogą być pewni, że tworzą przystępny produkt, a przy tym nie grożą im kary finansowe
5. Lepsze pozycjonowanie w wyszukiwarkach – ostatnim, równie ważnym powodem, jest lepsze pozycjonowanie stron w Google. Strona stworzona w zgodzie z obowiązującymi standardami jest nie tylko bardziej przystępna dla wszystkich użytkowników (w tym tych, którzy korzystają z czytników ekranu). Pozwala też na łatwiejsze pozyskiwanie nowych użytkowników
Przeczytaj także: Testowanie oprogramowania. Co trzeba wiedzieć?
Podsumowując…
Temat dostępności jest bardzo obszerny i można by godzinami o nim dyskutować, a nawet pisać prace magisterskie. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie testowaniem dostępności, co jest zdecydowanie na plus. Na temat testowania dostępności i standardów można znaleźć coraz więcej informacji, nie tylko w języku angielskim, ale również polskim. Zarówno twórcom stron, jak i testerom oprogramowania nie pozostaje nic innego, jak dokształcać się i wspólnie dążyć do tego, by Internet i szeroko rozumiany świat technologii był miejscem możliwie jak najbardziej dostępnym dla wszystkich.
Przeczytaj także:
Testowanie funkcjonalne
Testowanie niefunkcjonalne
QA: Zadbaj o jakość w projektach IT
Przejdź do:
- 1. Czym jest dostępność?
- 2. Zapewnienie dostępności cyfrowej
- 3. Standard WCAG
- 4. Deklaracja dostępności
- 5. Dostępność cyfrowa w polskich przepisach
- 6. Audyt dostępności cyfrowej stron internetowych
- 7. Dane o dostępności cyfrowej w Polsce
- 8. Testowanie dostępności cyfrowej
- 9. Korzyści z testowania dostępności
Z wykształcenia fizjoterapeutka. Obecnie jako testerka BI, szuka bolączek w bazach danych. Kiedy może, ucieka w naturę. Na co dzień miłośniczka sportu oraz właścicielka psa i kota.